Сунъий интеллект инновацион технологиялар билан яшаш тарзимизни буткул ўзгартирди. Сунъий интеллект инсоният ҳаётига бўрондек кириб келди ва жамиятнинг ҳар бир соҳасига ўз таъсирини ўтказиб, ақл бовар қилмайдиган ўзгаришлар ясади. Сунъий интеллект атамаси илк бора 1956 йилда илмий конференциялардан бирида киритилган. Конференциянинг муҳокамаси фанлараро ахборот технологиялари табиий тил генерациясига олиб келди. Интернетнинг пайдо бўлиши технологиянинг жадал ривожланишига ёрдам берди. Сунъий интеллект технологияси ўттиз йил давомида мустақил технология бўлган, аммо ҳозирда ушбу технология иловалари ҳаётнинг барча соҳаларида кенг тарқалиб улгурган. Сунъий интеллект AI қисқартмаси билан танилган ва инсон ақлини машиналарда қайта яратиш жараёни ҳисобланади.
Gartner ҳисоботига кўра, сунъий интеллектни ўзлаштириш 2018-2019 йилларда 4 фоиздан 15 фоизгача ўсган. Кўпгина янги ва ривожланаётган технологиялар сунъий интеллектга киритилган. Гигант ташкилотларнинг стартаплари иш унумдорлигини ошириш, маълумотларни интеллектуал таҳлил қилиш учун сунъий интеллектни жорий этиш бўйича йирик пойгаларда иштирок этмоқда.
Келинг, ушбу мақоламизда сунъий интеллектнинг энг сўнгги тўққизта технологиясини муҳокама қилиб ўтамиз.
Энг сўнгги сунъий интеллект технологиялари
2022 йилда долзарб бўлиб ҳисобланаётган сунъий интеллектнинг технологиялари рўйхатининг биринчи позициясини Табиий тилни қайта ишлаш (Natural Language Processing) эгаллаб турибди:
Табиий тилни қайта ишлаш
Машиналар инсон миясидан бошқача тарзда қайта ишлайди ва мулоқот қилади. Табиий тилни яратиш — бу тузилган маълумотларни она тилига айлантирадиган замонавий технология. Машиналар маълумотларни фойдаланувчига керакли бўлган форматга айлантириш учун алгоритмлар билан дастурлаштирилган. Табиий тил — бу сунъий интеллектнинг кичик тўплами бўлиб, у контентни ишлаб чиқувчиларга контентни автоматлаштириш ва керакли форматда етказиб беришга ёрдам беради. Контент ишлаб чиқувчилари мақсадли аудиторияга эришиш учун турли хил ижтимоий медиа платформаларида ва бошқа медиа платформаларда реклама қилиш учун автоматлаштирилган контентдан фойдаланишлари мумкин. Маълумотлар керакли форматларга айлантирилиши сабабли инсон аралашуви сезиларли даражада камаяди. Маълумотлар диаграммалар, графикалар ва бошқалар шаклида кўрсатилиши мумкин.
Иккинчи ўринда Нутқни таниб олиш технологияси жойлашган:
Нутқни таниб олиш
Нутқни таниб олиш — бу сунъий интеллектнинг яна бир муҳим тўплами бўлиб, у инсон нутқини компьютерлар томонидан фойдали ва тушунарли форматга айлантиради. Нутқни аниқлаш инсон ва компьютернинг ўзаро таъсири ўртасидаги кўприкдир. Технология инсон нутқини бир неча тилларда танийди ва ўзгартиради. iPhone Siri нутқни аниқлашнинг классик намунасидир.
Учинчи ўрин эса ҳозирда муҳим аҳамиятга эга бўлган Virtual agent технологиясига тегишли бўлди:
III. Virtual agent
Виртуал агентлар ўқув дизайнерлари учун қимматли воситаларга айланди. Виртуал агент — бу одамлар билан ўзаро алоқада бўлган компьютер иловаси. Веб-иловалар ва мобил иловалар мижозларга улар билан ҳамкорлик қилиш ва саволларига жавоб бериш учун хизмат кўрсатувчи агентлар сифатида чат-ботларни тақдим этади. Масалан, Google Assistant учрашувларни ташкил этишга ёрдам беради, Amazon Alexa эса харидлар амалга оширилишини қулайлаштиради. Виртуал ёрдамчи, шунингдек, сизнинг танловингиз ва хоҳишингиз бўйича маслаҳатларни танлайдиган тил ёрдамчиси каби ишлайди. IBM Watson бир неча усул билан сўраладиган мижозларга хизмат кўрсатиш бўйича одатий сўровларни тушунади. Виртуал агентлар ҳам дастур сифатида хизмат қилади.
Шу билан бирга, ҳозирги вақтда айниқса йирик корхона ва ташкилотларда эҳтиёж мавжуд бўлган Қарорларни бошқариш технологияси рўйхатнинг тўртинчи ўрнида жойлашиб турипти:
IV. Қарорларни бошқариш
Замонавий ташкилотлар маълумотларни башоратли моделларга айлантириш ва шарҳлаш учун қарорларни бошқариш тизимларини жорий қилмоқдалар. Корхона даражасидаги иловалар ташкилий қарорлар қабул қилишда ёрдам бериш учун бизнес маълумотларини таҳлил қилишда долзарб маълумотларни олиш мақсадида қарорларни бошқариш тизимларини амалга оширади. Қарорларни бошқариш тезкор қарорлар қабул қилиш, хатарлардан қочиш ва жараённи автоматлаштиришга ёрдам беради. Қарорларни бошқариш тизими молия сектори, соғлиқни сақлаш сектори, савдо, суғурта сектори, электрон тижорат ва бошқаларда кенг қўлланилади.
Рўйхатнинг бешинчи поғонасини эса Чуқур ўрганиш технологияси эгаллаб турипти:
V. Чуқур ўрганиш
Сунъий нейрон тармоқларга асосланган ҳолда ишлайдиган сунъий интеллектнинг яна бир соҳаси Чуқур ўрганиш ҳисобланади. Ушбу услуб компьютерлар ва машиналарни худди одамлар каби ўрганишга ўргатади. «Чуқур» атамаси нейрон тармоқларда яширин қатламларга эга бўлгани учун яратилган. Одатда, нейрон тармоқ 2-3 та яширин қатламга эга ва максимал 150 та яширин қатламга эга бўлиши мумкин. Чуқур ўрганиш модель ва график ишлов бериш блокини ўргатиш учун йирик маълумотларда самарали ҳисобланади. Алгоритмлар башоратли таҳлилни автоматлаштириш иерархиясида ишлайди. Чуқур ўрганиш йўлдошлардан объектларни аниқлаш учун аэрокосмик ва ҳарбий каби кўплаб соҳаларда муваффақият билан қўлланмоқда, ишчи машинага яқинлашганда хавфли ҳодисаларни аниқлаш орқали ишчилар хавфсизлигини яхшилашга ёрдам беради, саратон ҳужайраларини аниқлашга ёрдам беради ва ҳоказо.
Жорий йилнинг аҳамиятли технологияларидан яна бири Машинали ўрганиш бўлиб, у рўйхатнинг олтинчи поғонасини эгаллаган.
VI. Машинали ўрганиш
Машинали ўрганиш — бу сунъий интеллектнинг бўлими бўлиб, у машинага дастурлаштирилмаган ҳолда маълумотлар тўпламидан маъно чиқариш имконини беради. Машинали ўрганиш техникаси корхоналарга алгоритмлар ва статистик моделлар ёрдамида амалга ошириладиган маълумотлар таҳлили билан онгли қарорлар қабул қилишга ёрдам беради. Корхоналар уни турли соҳаларда қўллашдан фойда олиш учун машинали ўрганишга катта миқдорда сармоя киритмоқда. Соғлиқни сақлаш ва тиббиёт касби касалликларни башорат қилиш ва самарали даволаш учун бемор маълумотларини таҳлил қилиш учун машинани ўрганиш усулларига муҳтож. Банк ва молия сектори мижозларга инвестиция имкониятларини аниқлаш ва таклиф қилиш ҳамда хавф ва фирибгарликнинг олдини олиш учун мижозлар маълумотларини таҳлил қилиш учун машинани ўрганишга муҳтож. Чакана сотувчилар мижозлар маълумотларини таҳлил қилиш орқали мижозларнинг хоҳиш-истаклари, истеъмолчилар хатти-ҳаракатлари ўзгаришини башорат қилиш учун машинани ўрганишдан фойдаланадилар.
Жараёнларни роботлаштирилиш йўли билан автоматлаштириш каби сунъий интеллект технологияларининг яна бир услуби еттинчи ўринга сазовор бўлиб турипти:
VII. Жараёнларни роботлаштирилиш йўли билан автоматлаштириш
Жараёнларни роботлаштирилиш йўли билан автоматлаштириш – бу роботни (дастурий таъминот иловаси) маълумотларни шарҳлаш, мулоқот қилиш ва таҳлил қилиш учун созлайдиган сунъий интеллектнинг иловаси. Сунъий интеллектнинг ушбу интизоми такрорланадиган ва қоидаларга асосланган қисман ёки тўлиқ қўлда бажариладиган операцияларни автоматлаштиришга ёрдам беради.
Рўйхатимиздаги саккизинчи ўринни Пиринг тармоқлари (Peer-to-peer network) эгаллаб турипти.
VIII. Пиринг тармоқлари
Пиринг тармоқлари сервер орқали маълумотларни узатмасдан маълумотларни алмашиш учун турли тизимлар ва компьютерлар ўртасида уланишга ёрдам беради. Улар энг мураккаб муаммоларни ҳал қилиш қобилиятига эга. Ушбу технология криптовалюталарда қўлланилади. Мазкур технологиядан фойдаланиш тежамкорликни таъминлайди, чунки алоҳида компьютерлар уланади, серверлар эса талаб этилмайди.
Ва ниҳоят рўйхатимизнинг сўнги поғонасидан Сунъий интеллект учун оптималлаштирилган аппарат воситалари жой олган.
IX. Сунъий интеллект учун оптималлаштирилган аппарат воситалари
Сунъий интеллект дастурий таъминоти бизнес оламида юқори талабга эга. Дастурий таъминотга бўлган эътиборнинг ортиши билан дастурий таъминотни қўллаб-қувватлайдиган аппаратга эҳтиёж ҳам пайдо бўлади. Анъанавий чип сунъий интеллект моделларини қўллаб-қувватламайди. Нейрон тармоқлар, чуқур ўрганиш ва компьютерни кўриш учун янги авлод сунъий интеллект чиплари ишлаб чиқилмоқда. AI аппарати кенгайтириладиган иш юкларини бошқариш учун процессорларни, нейрон тармоқлар учун махсус мақсадли ўрнатилган кремнийни, нейроморфик чипларни ва бошқаларни ўз ичига олади. Nvidia, Qualcomm ва AMD каби йирик ташкилотлар мураккаб сунъий интеллект ҳисобларини бажара оладиган чипларни яратмоқда. Соғлиқни сақлаш ва автомобилсозлик ушбу чиплардан фойда кўрадиган соҳалар бўлиши мумкин.
Хулоса
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак сунъий интеллект интеллектнинг ҳисоблаш моделларини акс этади. Интеллектни муаммоларни ҳал қилиш, хулосалар чиқариш, тилни қайта ишлаш ва ҳоказолар учун дастурлаштирилиши мумкин бўлган тузилмалар, моделлар ва операцион функциялар сифатида таърифлаш мумкин. Сунъий интеллектдан фойдаланишнинг афзалликлари кўплаб соҳаларда аллақачон олинган. Сунъий интеллектни қўллайдиган ташкилотлар нотўғри ва хатоларни бартараф этиш учун релиздан олдин синовларни ўтказиши керак. Дизайн, моделлар мустаҳкам бўлиши керак. Сунъий тизимларни чиқаргандан сўнг, корхоналар турли сценарийларда доимий равишда мониторинг қилишлари керак. Ташкилотлар стандартларни яратиши ва қўллаб-қувватлаши ва яхшироқ қарор қабул қилиш учун турли фанлардан мутахассисларни ёллаши керак. Сунъий интеллектнинг объектив ва келажакдаги мақсадлари инсоннинг барча мураккаб фаолиятини автоматлаштириш орқали хатолар ва нотўғри қарашларни бартараф этишдан иборат.