Бугунги кунда “рақамлаштириш”дан кўра “рақамли трансформация” термини кўпроқ ишлатилмоқда — бу ташкилий трансформация жараёни. Ушбу жараён ахборот, технология, одамлар ва жараёнлар рақамли маконда чаққонлик ва қиймат яратиш томон инқилобий силжишни бошдан кечирадиган тарзда амалга оширилади. Лекин нима учун компаниялар рақамли трансформацияга эътибор қаратишлари керак? Бундан ташқари, ушбу саёҳатни якунлаган 6 та компаниядан қандай илҳом олиш мумкин? Келинг, ушбу саволларга мазкур мақоламизда жавоб излаб кўрамиз.
Нима учун рақамли трансформацияга эҳтиёж бор?
Рақамли тараққиётимиз, сиёсий иқлимимиз ёки сайёрамизнинг ҳақиқий иқлими бўладими — дунё доимий равишда ривожланиб бормоқда. Ва бу эволюция бизнинг инсоний ўзгаришларга мослашиш қобилиятимизни намоён қилади. Интернет бизнинг ҳаётимизни бутунлай ўзгартирди, десак ҳеч нарса демаган бўламиз. Ва бу технологик сакраш билан биз ҳали ҳам ўзаро алоқаларимизни мустаҳамлаш учун янада кўпроқ мослашаяпмиз ва янги имкониятларни кашф этаяпмиз.
Ушбу алоқалар, реал дунё ва рақамли дунё бир-бирига чамбарчас боғланиб, ягона бир бутунликка бирлашаётганига ҳам тегишли. Бизнинг рақамли ҳаракатларимиз реал дунёга таъсир қилади ва аксинча. Айтиш мумкинки, биз ҳозир «тарихлар орасидамиз». Яъни, биз аналог дунёда ўз оёқларимизда мустаҳкам турипмиз ва рақамли дунёга ишонч билан қадам қўймоқдамиз.
Хусусан, тез суръатларда амалга оширилаётган “рақамли трансформация” бизни ушбу икки “тарих”ни бир-бири билан ҳамкорлик қилишининг энг яхши йўлини топишга мажбур этади. Бозор имкониятларини кенгайиши, мослашувчанликни ортиб бориши, ишлаб чиқаришни ошиб бориши ва самарадорликни кўтарилиши – булар “рақамли трансформация”нинг юзаки омиллари холос. Моҳиятан, “рақамли трансформация” – бу бизнинг дунёни англаш қобилятимиз даражасини ошириш ва янада ўзаро кучлироқ боғланишга таклифдир.
Қуйида рақамли трансформациядан фойдаланиш эвазига “сакраш”га эришган ва биринчи ўринга чиққан компанияларининг 6 та ҳолатларига чуқурроқ кириб бориб, батафсил кўриб чиқамиз.
1. Ғиштдан ғишт: Lego
Девид Робертсоннинг «Brick by Brick: Қандай қилиб ЛEГО инновация қоидаларини қайта ёзди ва глобал ўйинчоқ саноатини забт этди» китобида у LEGO қанчалик ажойиб рақамли бурилиш тарихига эга эканлигини кўрсатади. 2004 йилда компания банкрот бўлиш арафасида эди. Асосий муаммо унинг рақамли трансформациясининг нотўғри қўлланилишида эди. Биринчидан, асосий бизнесдан узоқлашган бир қатор рақамли медиа бахтсиз ҳодисалар, иккинчидан, ички ахборот оқимининг етишмаслиги, компания изоляцияда ишлаганлиги ва одамлар кўпинча нима бўлаётганини тушунмаслигида эди.
Компания фаолиятидаги бурилишни бошқарувга янги тайинланган бош директор Ёрген Виг Кнудстроп амалга оширди. Кейинги ўн йил ичида LEGO ўзининг асосий қиймат таклифига қайтди ва операцион, техник ва маркетинг жараёнларини мослаштирди. Унинг рақамли трансформациясининг асосий омиллари уч хил эди.
- Янги корпоратив тизим
LEGO компанияси компания ичида ва ташқи товар етказувчилари билан маълумот алмашинувини яхшилаш мақсадида ўзининг корпоратив IT-тизимининг тузилмасини қайтадан тузди. Шунингдек, жамоларга маълумотлардан ва маъулмотларни интерпретация қилиш учун янги инструментлардан осон фойдалана олишлари учун интерфейсни соддалаштирди.
2.Crowdsourced маҳсулот дизайни
LEGO Ideas рақамли тажрибани реал дунё билан боғлашнинг ажойиб ҳаракати бўлди. Нега LEGO ҳаяжонли ўйинчоқ ҳисобланади? Чунки фойдаланувчилар ўз тасаввурлари билан ўйлаб топадиган ҳамма нарсани қуришлари мумкин. Унинг имкониятлари чексиздир. Унда нега бу ижодкорликдан фойдаланиб, фойдаланувчиларга LEGO-га ушбу улар томонидан яратилган дизайнларни юклаш, овоз бериш ва ишлаб чиқаришга рухсат берилмаслик керак? Бу LEGO Ideas. Бу LEGO-га бозор тенденциялари ҳақида тушунча берди, лойиҳалар муваффақиятли чиқиши учун рақамли технологияларга мослашган мақсадли аудиторияни бирлаштирди.
3. Медиа-фаолият учун кучли лицензиялаш модели
LEGO медиа фаолияти учун лицензиялаш моделини мустаҳкамлади. LEGO Moviye, бу Batmanнинг спин-оффи ва турли ўйинлар компаниянинг даромадини оширди. Ушбу медиа муваффақиятлар, уларни барча мижозлар билан келишилган ҳамкорликни таъминловчи ҳақиқий маҳсулот таклифларига интеграциялаш орқали ўз ривожини топди.
2. Маълумотлар бўйича етказиб бериш: DHL
“Рақамли дунёда мукаммалликни таъминлаш” — бу DHL нинг 2025 йилгача бўлган стратегиясидир. COVID-19 пандемияси компанияни рақамлаштириш бўйича саъй-ҳаракатларини кучайтирди. 2021 йилдан 2025 йилгача рақамли трансформация лойиҳаларига 2 миллиард доллардан ортиқ сармоя киритилиши мўлжалланган. Мана, унинг рақамли трансформациясини тезлаштирган энг муҳим ҳолатлар:
- Кенгайтирилган сифат назорати маркази (AQCC)
Дунё бўйлаб миллионлаб жўнатмалар сон-саноқсиз логистика тизимлари, турли провайдерлар ва юз минглаб алоқа нуқталари орқали юборилмоқда. Буни қандай тушуниш мумкин? DHL илғор сифат назорати марказига сармоя киритди. Унинг асосий хусусиятлари етказиб бериш, реал вақт муаммолари ва жўнатиш/парвоз ҳаракатлари бўйича башоратли таҳлилларни амалга ошириш учун катта маълумотларни шарҳлашдир. Сунъий интеллект (AI) ва машинани ўрганиш орқали AQCC доимий равишда мослашади ва ўзини яхшилайди.
- Мижозларга хизмат кўрсатиш сифатини рақамлаштириш орқали яхшилаш
Реал вақтда жўнатмалар жойлашуви ҳақида маълумот олиш учун 24/7 чатботлар, фойдаланувчиларга ўз ичидагиларни қачон етказиб берилишини режалаштириш имконини берувчи сўров бўйича етказиб бериш ва жисмоний тегинишни минималлаштирадиган жўнатмаларни қайтариш учун QR код ёрлиқлари.
3. Овозли транзит орқали ақлли шаҳар
Ақлли шаҳарлар жамиятнинг рақамли трансформациясининг чўққиси ҳисобланади, чунки улар жуда кўп турли иштирокчилар ва фойдаланувчиларга таъсир қилади. У бошқарув, ахлоқ, мослашувчанлик, кўп даражали ҳамкорлик, гибрид интеграция ва бошқаларга тааллуқлидир.Smart City Framework доирасида аниқловчи элементлардан бири (жамоат) транспортни, бошқача айтганда, Смарт Транзитни бошқаришдир.
Яқинда Yenlo тематик тадқиқоти Sound Transit ёрдамида ўтказилди. Sound Transit АҚШдаги Вашингтон штатининг шаҳар туманлари учун жамоат таранспортини етказувчи ҳисобланади.
Sound Transit-нинг рақамли трансформация йўналишидаги вазифаси турли хил эски тизимларни илғор булут тизимлари билан ягона яхлит ечимга интеграция қилишдан иборат эди. Бу ўз транспорт воситаларига эга ҳудудий транзит бошқармаси бўлиб, айни пайтда ўз транспорт воситалари ва иш жадвалига эга бўлган бошқа маҳаллий транспорт хизматларини кўрсатувчи провайдерлар билан узлуксиз ҳамкорлик қилишга мажбур.
Уларга ушбу тизимларнинг барчасини бирлаштира оладиган хизмат кўрсатиш платформаси керак эди ва бундан ҳам муҳими, барча манфаатдор томонларга фойда келтирадиган саёҳатлар ва ишлаш йўналишларини оптималлаштириш учун фойдаланувчиларга реал вақтда маълумот тақдим этиши зарур эди.
Sound Transit очиқ кодли платформадан фойдаланган ҳолда рақамли трансформацияни бошлади.WSO2 очиқ манба технологиясини танлаш- Yenlo кўрсатмалари билан- Sound Transit-га тезкор бўлиб қолишига имкон берди. Бундан ташқари, ушбу рақамли стратегия фойдаланувчилари учун умумий тажрибани яхшилайдиган ва чинакам интеграциялашган Smart City контсепциясини келтириб чиқарадиган янги хизматлар ва API-лар имкониятларини кенгайтирди.
4. Disney билан рақамлаштириш
Рақамли трансформация технологиядан фойдаланиш ва IT билан боғлиқ қарорлар ҳақида камроқ, лекин охирги фойдаланувчи (ёки бошқа манфаатдор томонлар) сизнинг маҳсулотингиз ёки хизматларингиз билан танишиш усулини қайта ихтиро қилиш билан боғлиқ. Disney ҳақида гап кетганда, унинг маҳсулоти ёки хизмати аниқ эмас. Айтиш мумкинки, бу уларнинг фильмлари, боғлари ёки бренднинг ўзи. Аммо диққат билан қарасангиз, Disney нинг асосий бизнеси маркетинг машинасидир.
Унинг ҳақиқий кучи ижод ёки активлар атрофида кучли брендларни яратишда ва уларни ҳар томонлама монетизация қилишда ётади.
Pixar, Marvel ва Star Wars нинг қўшилиши гигант ўлчамдаги бўлган Disney компнаниясини ёпиб турган пардасининг фақат бир қисмини кўтаради. Шундай қилиб, Netflix саҳнага чиққанида ва истеъмолчилар талаби кабель телевидениеси ва кинодан талаб бўйича оқим хизматларига ўтганда, Disneyga ушбу рақамли маконга мослашиш ёки кўпроқ носталжик брендга айланиш танлови тақдим этилди. Биринчиси содир бўлди.
Disney Disney+ ни ишга туширди, йирик кўнгилочар брендларни сотиб олди ва шахсийлаштиришга жиддий киришди. Рақамли шахсийлаштиришнинг мисолларидан бири паркга ташриф буюрувчилар қабул қиладиган MyMagic+ билагузуклари. Билагузукларда ўрнатилган RFID чиплари мавжуд бўлиб, улар одамларга хизматлар учун тўлаш, китоб саёҳатлари, меҳмонхона хоналарига кириш ва бошқаларга имкон беради. Ушбу маълумотлар оқимлари ўз навбатида шахсийлаштирилган хизматлар учун ишлатилиши мумкин. Туғилган кун карталари, товарлар (бренд ўзаро таъсири асосида) ва истеъмолчиларнинг хоҳишларига кўра таклиф қилинадиган янги хизматлар. Ҳеч шубҳа йўқки, Disney да турли сервер тизимлари ўртасида самарали мослашучанлик бўлади, бу эса рақамли трансформация орзуларини рўёбга чиқарадиган кўпканалли тажрибани яратади.
5. Геймерлар учун куч: GameStop
GameStop — Уолл-стрит ҳикоялари ҳақида гап кетганда дунёдаги энг машҳур компаниялардан бири ва рақамли трансформация компаниялари мисоллари учун бизнинг рўйхатимизга лойиқдир. GameStop-да одамлар янги ва ишлатилган компьютер ўйинларини сотиб олишлари ва сотишлари мумкин.
2019 ва 2020 йилларда GameStop худди Toys ‘R’ Us ва Blockbuster ўлимга дуч келганидек, ғишт ишлаб чиқарувчи компания бўлишга маҳкум эди. GameStop қайиқни ўтказиб юборди ва онлайн ўйинларнинг ўсишидан фойдалана олмади, улар қимматбаҳо дўконларга эга бўлишди (пандемия туфайли мижозларнинг рекорд даражада камлиги) ва электрон тижорат тажрибаси бузилган. Кейин Раян Коэн саҳнага чиқди.
Собиқ бош директор ва онлайн уй ҳайвонлари дўконининг асосчиси Chewy электрон тижорат компанияси орзу қилиши мумкин бўлган ҳар қандай тажрибага эга, чунки у илгари Amazon ни бозорда ўзига жалб қилиб, инновацион жараёнлар ва ажойиб мижозлар тажрибаси орқали улардан анча устун эканлигини кўрсатди. 2020 йил ўрталарида Koen GameStop фаол акциядорига айланди ва ҳозирда компанияни тўлиқ таъмирлаш мақсадида бошқарув кенгаши раиси. 2021 йилда GameStop рақамли трансформация сари қадам ташлади, хусусан маданият ва истеъдодни ўзгартириш орқали.
Компания Amazon, Chewy, Facebook, Microsoft, Zulily ва бошқалардан технологияни яхши биладиган раҳбарлар жамоасини олиб келди. GameStop ўзининг барча қарзларини қутулди, стратегик жиҳатдан жойлаштирилган тўлов марказларини очди, маҳсулот тоифаларини кенгайтирди, кўп каналли маркетингни йўлга қўйди ва ҳозирда ўйин ихлосмандлари бозорини рақамли инқилобга айлантиришга тайёр бўлиб турипти.
Энг сўнгги маълумотларга кўра, GameStop блокчейн ва NFTларга шўнғимоқда. Битта мисол бўлиши мумкинки, мижозлар блокчейн тармоғи орқали ўйинларни сотиб олишлари ва сотишлари мумкин, бу эса чексиз миқёсдаги имкониятларни очиб беради ва ўйин ишлаб чиқарувчиларга ўз маҳсулотларидан фойда олишда давом этишларига имкон беради. Агар амалга оширилса, бу ҳаракат B2B ва B2C майдонида қўлланиладиган блокчейн технологияси учун кўргазмали мисолга айланиши мумкин. Бизнинг рўйхатимиздаги кўплаб компаниялар аллақачон рақамли трансформациядан ўтган бўлсада, GameStop ни кейинги фаолиятини томоша қилишга арзийди, чунки унинг рақамли саёҳати ҳали кашф қилинмаган бўлиб, стратосферага қадар сакрашлар билан давом этмоқда.
6. Лицензиядан булутга: Adobe Creative Cloud
Рақамлаштириш йўли заиф одамлар учун эмас. Бошқарув залида молиявий барқарорликни ваъда қиладиган рақамли трансформация стратегияси сифатида бошланган нарса, аслида юқори ва пастки қаторларга таъсир қиладиган қийин қарорларни қабул қилишни англатади. Буни Adobe ҳам бошдан кечирди.
Microsoft-нинг муваффақиятли лицензиялаш дастурига ўхшаб- Microsoft Office — Adobe даромадларининг аксарияти Adobe Photoshop каби мустақил лицензияланган маҳсулотларидан келган. 2008 йилдаги турғунлик компанияни энг даромадли бўлинмасига: B2B мижозларига таъсир қилди. Компанияларда энди Adobe маҳсулот ассортиментининг янги версияларига сармоя киритишга на хоҳиши ва на капитали йўқ эди. Adobe ўз йўналишини ўзгартириши кераклигини билар эди. Булутли маҳсулотлар келажак эди, аммо бу йўналишни эълон қилиниши инвесторлар ва мижозлар томонидан қаттиқ танқидларни келиб чиқарди.
Обунага асосланган моделга ўтиш тўсатдан мижозлардан йиллик ёки ойлик тўловни тўлашни талаб қилди. Adobe бозорда биринчи ўринда туриш учун хизмат сифатини икки баравар оширишга мажбур бўлди. Ва у буни уддалади. Adobe Creative Cloud бизнеснинг тўлиқ қайта ихтироси эди. Энди мижозлар мобил қурилмалар ёки стол компьютеридан фойдаланишидан қатъий назар маҳсулот билан исталган жойдан фойдаланишлари мумкин бўлди ва Adobe-нинг SaaS-га рақамли трансформацияси энди ҳамкорлик қилиш ва илгари имконсиз деб ҳисобланган қўшимча хизматларга имкон беради. Рақамлаштириш йўли — сабр-тоқат синовидир. Adobe нинг даромадлари уч йил давомида, 2011 йилдан 2014 йилгача пасайиб борди, шунда 2015 йилга келиб такрорий обуна модели сақланиб қолинмади ва шундан бери компания ҳеч қачон ортга қарамай келмоқда.
2008 йилда даромад 3,5 миллиард долларни ташкил этган бўлса, 2020 йилда у 12,8 миллиард долларга ўсди. Ҳақиқатан ҳам муваффақиятли бурилиш, жасорат, сабр-тоқат ва охирги фойдаланувчи учун қийматга аниқ эътиборни талаб қилди.
Ўзингизнинг рақамли саёҳатингизни бошлаш вақти келди
Рақамли трансформация компаниялари ёки IT архитектурасининг ҳар қандай ўзгариши ҳақида гап кетганда, бу стратегия ва уни амалга ошириш бўйича тажрибани талаб қилади. Сизнинг компаниянгиз ўзининг рақамли саёҳатини бошлашга тайёрми ва қаердан бошлашни биладими?
Янги рақамли технологиялар бугунги кунда деярли ҳар қандай ишлаб чиқаришни тезроқ, мослашувчан ва бир неча баробар арзонроқ қилиш имконини беради. Технологиялар комплекс тарзда қўлланилади. Компаниянинг маълумотларга бўлган ёндашуви ўзгармоқда. Машиналар эмас, балки маълумотлар бизнес жараёнининг асосига айланади. Қурилиш майдончасида, банкда ва заводда дастурчилар ҳукмронлик қилади.
Наргиза Мамарасулова,
“Ахборот технологиялар ва ахборот ресурсларини
ривожлантириш маркази” давлат унитар корхонаси
SMM-бўйича масъул ходими